هدف از خلقت‏

  در آيات مختلف قرآن، به هدف آفرينش انسان يا مجموعه‏ى جهان هستى اشاراتى شده است كه در بدوِ امر ممكن است مختلف به نظر برسد، ولى با دقت مى‏بينيم همه به يك حقيقت بازمى‏گردد. الف - عبادت و بندگى؛ «و ما خلقت الجنّ و الإنس إلاّ ليعبدون».(140) ب - علم و آگاهى از صفات خداوند؛ «اللّه الّذى خلق سبع سموات و من الأرض مثلهنّ يتنزّل الأمر بينهنّ لتعلموا أنّ اللّه على كلّ شى‏ء قدير».(141) ج - آزمايش بشر؛ «و هو الّذى خلق السّموات و الأرض فى ستّة أيّام و كان عرشه على الماء ليبلوكم أيّكم أحسن عملاً».(142) د - رحمت الهى؛ «ولِذلك خلقهم...».(143) كمى دقت در اين آيات نشان مى‏دهد كه بعضى مقدمه براى بعضى ديگر است. آگاهى و معرفت، مقدمه‏اى براى آزمون و تربيت بشر و آن هم مقدمه‏اى براى بهره‏گيرى از رحمت خداوند است.(144) «و هو الّذى خلق السّموات و الأرض ... ليبلوكم أيّكم أحسن عملاً»(145)

 سؤال: اين آيه‏ى شريفه هدف خلقت را آزمايش انسان مى‏داند؛ «ليبلوكم»، ولى در ساير آيات اهداف ديگرى بيان شده‏است. جمع ميان اين آيات چگونه است؟ 

 پاسخ: هدف‏ها در طول يكديگر و به صورت مرحله‏اى است، چنانكه شخم زمين براى كشت است و كشت براى دستيابى به گندم و گندم براى پخت نان و نان براى تغذيه‏ى انسان. آيات قرآن نيز مراحلى را براى هدف خلقت انسان بيان كرده است:
 الف - آفرينش براى آزمايش؛ «ليبلوكم».
 ب - آزمايش براى جدا كردن خوبان از بدان است؛ «ليميز اللّه الخبيث من الطّيّب».(146)
 ج - جدا كردن خوبان از بدان براى جزا و كيفر متناسب است؛ «لِتُجزى‏ كلّ نفس بما كسبت».(147)
 د - جزا و كيفر متناسب، براى عمل به وعده است؛ «وعداً علينا».(148) آفرينش جهان در شش روز
 «و هو الّذى خلق السّموات و الأرض فى ستّة أيّام»(149)

 بحث از آفرينش جهان در شش روز، در هفت مورد از آيات قرآن كريم آمده است. با توجه به سخن دانشمندان كه ميلياردها سال طول كشيده تا زمين و آسمان به وضع كنونى درآمده است، مقصود از خلقت آسمان و زمين در شش روز چيست؟

  پاسخ: منظور از شش روز در آيه‏ى شريفه اشاره به شش مرحله است. زيرا در ابتداى خلقت، آسمان و زمينى وجود نداشت تا شب و روزى وجود داشته باشد. در قرآن كريم صدها بار كلمه‏ى يوم و ايام به كار رفته است و در بسيارى از موارد به معناى شبانه‏روز معمولى نيست، مثلاً تعبير از عالم رستاخيز به «يوم القيامة» نشان مى‏دهد كه از مجموعه رستاخيز كه دوران بسيار طولانى است، با تعبير «روز قيامت» ياد شده است. در بعضى از آيات مى‏خوانيم كه محاسبه‏ى اعمال بعضى مردم در روز قيامت پنجاه هزار سال طول مى‏كشد؛ «فى يوم كان مقداره خمسين ألف سنة».(150)در روايات نيز كلمه «يوم» به معناى دوران آمده است. حضرت على‏عليه السلام مى‏فرمايد: «الدهر لك يومان يوم لك و يوم عليك». دنيا براى تو دو روز است، روزى به سود تو و روزى به زيان تو. امام عليه السلام در ذيل آيه‏ى شريفه‏ى «فى ستّة أيّام» مى‏فرمايد: «فى ستّة أوقات».(151)

 قرآن مجيد در آيات نهم تا دوازدهم سوره‏ى فصّلت، آفرينش زمين را در دو روز و كوه‏ها و بركات و غذاها را در چهار روز و در پايان، آفرينش آسمان‏ها را نيز در دو روز ذكر مى‏كند كه مجموعاً هشت روز مى‏شود، در حالى كه در آيات فراوانى از قرآن كريم، آفرينش آسمان‏ها و زمين را مجموعاً در شش روز يا به تعبير ديگر در شش دوران بيان شده است، در اينجا اين سؤال مطرح است كه جمع ميان اين آيات چگونه است؟

  مفسران در پاسخ اين سؤال دو راه انتخاب كرده‏اند:  الف - مشهور معتقد است كه مراد از «أربعة أيّام» تتمه‏ى چهار روز است. به اين ترتيب كه در دو روز اول از اين چهار روز زمين آفريده شد و در دو روز بعد، ساير خصوصيات زمين، و خلقت آسمان‏ها نيز در دو روز كه مجموعاً شش روز (شش دوران) مى‏شود. طبق اين تفسير، آيه تقديرى دارد به اين صورت «و قدّر منها اقواتها فى تتمة أربعة أيام» و يا تعبيرى كه در تفسير كشاف آمده؛ «كلّ ذلك فى أربعة أيّام». ب - تعداد كمى از مفسّران بر آنند كه «أربعة أيام» مربوط به آغاز خلقت نيست، بلكه اشاره به فصول چهارگانه‏ى سال است كه مبدأ پيدايش ارزاق و پرورش مواد غذايى انسان‏ها و حيوانات است. حديثى نيز به اين مضمون در تفسير على بن ابراهيم آمده است.(152)